Մութն իջնելուն պէս Խնածախ Սիւնիքի բնակիչներն անհանգստութիւն են զգում։ Տեղացիներն ասում են, որ ամէն գիշեր Հայաստանի այս փոքրիկ գիւղում աւտոմատների կրակոցներ են լսւում՝ լսելի է դառնում ադրբեջանական զօրքերի կողմից սահմանի այն կողմ տեղակայուած իրենց դիրքերից գիշերային երկինք կրակելու ձայնը։ Այդ մասին գրում է Reuters-ը։
Գնդակները պարբերաբար հարուածում են տներին։ Ադրբեջանը հերքում է, որ իր զօրքերը կրակ են բացում սահմանի միւս կողմում եւ հրադադարի ռեժիմը խախտելու մէջ մեղադրում է հայկական զօրքերին։
Սահմանի երկեանքով լարուածութիւնը մեծացնում է Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ նոր բախումների վտանգը։
Մարտին երկու կողմերն էլ յայտարարեցին, որ համաձայնութեան են եկել խաղաղութեան համաձայնագրի սխեմայի շուրջ, որը կարող է ստորագրուել 2026 թուականին, ինչը հաշտեցման յոյսէր է արթնացնում։ Նախագծով նախատեսւում է, որ երկու կողմերն էլ կսահմանազատէն սահմանը, ընդ որում՝ Բաքուն պահանջում է, որ նախքան իր կողմից համաձայնագրի վաւերացումը Հայաստանը փոփոխութիւններ մտցնի իր սահմանադրութեան մէջ։ Այդ ժամանակուանից ի վեր ամիսներ տեւած յարաբերական անդորրից յետոյ սահմանի երկայնքով հրադադարի խախտման մասին հաղորդագրութիւնները կտրուկ աճել են։
Երկու երկրների միջեւ 1000 կմ երկարութեամբ խիստ ռազմականացուած սահմանը փակ է 1990-ականների սկզբից ի վեր։
Վերջին 40 տարիների ընթացքում երկու երկրները երկու խոշոր պատերազմ են մղել՝ անկայունացնելով Կովկասը՝ տարածաշրջան, որի միջով անցնում են Եւրոպա տանող խոշոր նաւթային եւ գազային խողովակաշարերը եւ որը ռազմավարական նշանակութիւն ունի Ռուսաստանի, Իրանի եւ Թուրքիայի համար։
ԱՄՆ պէտքարտուղար Մարկոյ Ռուբիոն անցեալ ամիս Կոնգրեսի լսումների ժամանակ յայտարարեց, որ երկու երկրների միջեւ պատերազմի «իրական վտանգ» կայ։ Նա նշեց, որ Միացեալ Նահանգները ցանկանում է, որ Ադրբեջանը «համաձայնուի խաղաղութեան համաձայնագրին, ինչը կը ստիպի նրան չներխուժել Հայաստան»։
Հայաստանի եւ Ադրբեջանի հարցերով փորձագէտ Լոուրենս Բրոերսը յայտարարել է, որ չնայած լայնածաւալ պատերազմի վերադարձը հնարաւոր է, առաւել հաւանական են լոկալ բախումները։
Նա նշել է, որ 10 միլիոն բնակչութիւն ունեցող Ադրբեջանը, որը երեք անգամ աւելի մեծ է, քան Հայաստանը, քիչ խթան ունի արագ խաղաղութեան համաձայնագրի հասնելու համար եւ փոխարէնը կարող է յոյսը դնել աւելի փոքր մասշտաբի սրման վրայ՝ հարկադրելու համար իր հարեւանին յետագայ զիջումների գնալ։
Հայաստանի իշխանութիւնները բազմիցս յայտարարել են, որ պատերազմ չի լինի։ Անցեալ ամիս իր ելոյթում վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը յայտարարեց, որ երկու երկրները, «հակառակ բոլոր փաստարկներին, բոլոր սադրանքներին», ռազմական գործողութիւնները չէն վերսկսի։
Հայաստանի ամենահարաւային Սիւնիքի մարզը վէճի կենտրոնում է եւ հրադադարի ռեժիմի ամենաշատ խախտումները այնտեղ են գրանցուել։
Սիւնիքն արեւելքից Ադրբեջանի մայրցամաքային մասն բաժանում է արեւմուտքից՝ Նախիջեւանի ադրբեջանական էքսկլաւից։ Այն նաեւ կենսականօրէն կարեւոր առեւտրային ուղի է ապահւում Հայաստանի համար դէպի Իրան, որին այն սահմանակից է հարաւից։
2020 թուականից ի վեր Ադրբեջանը պահանջում է, որ Հայաստանը իրեն միջանցք տրամադրի Սիւնիքով դէպի Նախիջեւան։ Բաքուն յայտարարել է, որ անցուղին կը մնա Հայաստանի տարածքում, բայց կ’ունենայ նուազագոյն վերահսկողութիւն մայրաքաղաք Երեւանից։
Ադրբեջանցի պաշտօնեաներ համարում են, որ Հայաստանի հարաւային մասը պատմականօրէն ադրբեջանական տարածք է։
Բաքուի մտէրիմ դաշնակից Թուրքիայի հետ Հայաստանի սահմանը նոյնպէս փակ է, ինչը Իրանի հետ սահմանը դարձնում է առեւտրի համար կենսական նշանակութիւն ունեցող օղակ։
Հայաստանն ու Իրանը ջերմ յարաբերութիւններ ունեն՝ չնայած Հայաստանի՝ քրիստոնեական կրօնին եւ աւելի ու աւելի արեւմտամէտ կողմնորոշմանը։ 2022 թուականին Իրանը Հայաստանի ներմուծման չորրորդ խոշորագոյն աղբիւրն էր։ Մայիսին Թեհրանի պաշտպանութեան նախարարն այցելել էր Երեւան, եւ իրանական լրատուամիջոցները մէջբերեցին նրա խօսքերը՝ արտայայտելով Իրանի անհամաձայնութիւնը տարածաշրջանում սահմանների վերագծմանը։
