Ապառաժի զրոյցը ԱՄՆ Հայ Դատի Գրասենեակի կառավարական գործերի ղեկավար Թերեզա Երեմեանի հետ
Մայիսի 9-15-ը Արցախում էին ԱՄՆ Հայ դատի գրասենեակի Կառավարական գործերի ղեկավար Թերեզա Երեմեանը, IT տնօրէն Ներսես Սեմերջեանը եւ երիտասարդական ծրագրերի ղեկավար Ալեքս Մանուկեանը: Արցախ կատարած այցի մանրամասների, Հայ դատի աշխատանքների մասին «Ապառաժ»-ը զրուցել է Թերեզայ Երեմեանի հետ:
-Ի՞նչ առաքելութեամբ եք Արցախում:
-ԱՄՆ Հայ դատի գրասենեակի թիմի անդամներն Արցախ են այցելել, որպէսզի ուսումնասիրեն Արցախի ներկայ վիճակը եւ պետական, հասարակական շրջանակների հետ խօսելով՝ հասկանան իրական վիճակը: Մեզ համար կարեւոր է հասկանալ, թէ ինչպէս կարող ենք նպաստել Արցախի անվտանգութեան ապահովմանը եւ նաեւ օգնել պատերազմի հետեւանքով տեղահանուած քաղաքացիներին, առողջական խնդիրներ ունեցողներին:
—Ի՞նչ եք հասցրել իրագործել եւ ի՞նչ տպաւորութիւններ եք ստացել հանդիպումներից:
-Անցած շաբաթուայ ընթացքում շատ զբաղուած էինք: Մեր հանդիպումներն սկսել ենք մարդու իրաւունքների պաշտպանի հետ, տուեալներ ենք ստացել, թէ ինչպիսին է վիճակը, ինչ ճնշումներ են ադրբեջանական եւ թուրքական պետութիւնները գործադրում եւ դա ինչպէս է ազդում մթնոլորտի վրայ: Սահմանին շատ դէպքեր են արձանագրւում, որը խաթարում է առօրեայ կեանքը: Նաեւ սոցապ նախարարի հետ ենք հանդիպել, տեղեկացել տեղահանուած բնակիչների ապրելու պայմանների, ունեցած այլ դժուարութիւնների մասին: Այս ընթացքում նաեւ Համազգայինի Արցախի գրասենեակի կազմի հետ ենք հանդիպել, այցելել ենք Ստեփանակերտի ՀՕՄ-ի «Սոսէ» մանկապարտէզ, Քերոլայն Քօքսի անուան վերականգնողական կենտրոն եւ ականատես եղել, թէ որքան աշխատանք է տարւում, որպէսզի այստեղի մանուկներն ազատ ապրէն, հոգեբանական աջակցութիւն, նորմալ կրթութիւն ստանան Արցախում: Ուզում ենք, որ ապագայ լինի այստեղ, ու փորձում ենք դա ամէն ձեւով ապահովել:
Դրսում սխալ տպաւորութիւն կայ, թէ Արցախում գործունէութիւն չի ծաւալւում: Զարմացել եմ, թէ ինչքան շինարարութիւն է կատարուել այս մէկուկէս տարուայ ընթացքում: Ամբողջ քաղաքը ոնց որ առաջուանը լինի՝ նոր կառոյցներով, բնակարաններով: Բնակչութեան նպատակն այստեղ մնալն է: Նրանք փորձում են իրենց ապրուստը հոգալ, ուզում են այստեղ ապահով ապրել:
-Պատէրազմը ի՞նչ սրբագրումներ է արել Արցախի հետ կապուած՝ Հայ դատի աշխատանքների առումով: Ի՞նչ ուղղութեամբ եք հիմա աշխատում:
-Մեր աշխատանքը նոյնն է մնացել՝ այն առումով, որ Արցախի անվտանգութեան համար պայքարել ենք նաեւ սրանից առաջ եւ հիմա այն շարունակում ենք: ԱՄՆ-ում գոյութիւն ունի բանաձեւ («Section 907 of the Freedom Support Act»), որով արգելւում է նախկին Խորհրդային Միութեան երկրներին, այդ թւում՝ Ադրբեջանին, յատկացնել ռազմական ֆինանսական աջակցութիւն: 2001 թուականից նախագահ Բուշը թոյլատրել է, որպէսզի ԱՄՆ-ն այդ աջակցութիւնը տրամադրի Ադրբեջանին: Սենատոր Մենենդեսը 2020թ. յուլիսի՝ Տաւուշի դէպքերից յետոյ դիմեց ԱՄՆ Հաշւէտուողական գրասենեակին (Government Accountability Office), որը պետական առանձին դէպարտամենտ է եւ հետեւում է օրէնքի ճշգրիտ կատարմանը: Section 907 of the Freedom Support Act»-ի պայմաններից մէկն այն է, որ ամէն տարի, նախքան նախագահի կողմից հաստատումը, պէտք է համոզուէն, որ այդ ռազմական նիւթերը չէն օգտագործուելու Արցախի ու Հայաստանի դէմ, եւ երկու երկրների սպառազինութեան բալանսը չի խախտուելու:
Մենք տարիներով պայքարել ենք՝ շեշտելով, որ եթէ 120 մլն դոլարը նաւթային հարուստ երկրին է տալիս, դրանով յուշում է, որ ԱՄՆ-ն իրենց մէջքին կանգնած է, որովհետեւ պարզապէս դրա կարիքը չունեն, եւ նաեւ Ադրբեջանին հնարաւորութիւն է տալիս իր բիւջեն օգտագործել ռազմական նպատակով: Մեր աշխատանքի շնորհիւ, սենատոր Մենենդեսի օգնութեամբ, երկու տարուայ ընթացքում տուեալ բողոքարկումը կազմուեց: Շատ խախտումներ են արձանագրուել: ԱՄՆ պաշտպանութեան նախարարութիւնը չի հետեւել եւ չի ուսումնասիրել, թէ ինչքանով է իրենց աջակցութիւնը խախտել բալանսը: Այդ խախտումներն ակնառու էին յատկապէս պատերազմի ժամանակ: Մարտ-ապրիլ ամիսներին տեղի է ունենում տուեալ ծրագրի հաստատումը. այս տարի նախագահը դեռ չի հաստատել: Վերջին երեք շաբաթուայ ընթացքում խօսակցութիւններ են կայացել տարբեր յանձնաժողովների անդամների հետ, մամուլում հրապարակումներ են եղել այդ մասին:
-Ինչքանո՞վ են պատերազմի արդիւնքները, պարտութիւնը, ընկճուածութիւնը խոչընդոտում ձեր աշխատանքներին:
-Մենք միշտ հպարտ ենք մեր Արցախով եւ Արցախի բնակիչներով: Այդ առումով չենք տուժել, աւելի մեծ ուժով ենք փորձում աշխատել: Ազդել է այն առումով, որ եթէ մենք առաջ պետութեանն ասում էինք, որ Ադրբեջանի կազմում հնարաւոր չէ ապրել, հիմա դա աւելի յստակ է դարձել: Ադրբեջանն այս վերջին պատերազմին ապացուցեց այն ամէնը, ինչ մենք իրենց մասին ասում էինք: Ասում էինք, որ վտանգ են սպառնում հայութեանը, որ երեխաներին փոքր տարիքից ատելութիւն են սովորեցնում: Իրենց անմարդկային վերաբերմունքը գերիների, հասարակ բնակչութեան նկատմամբ, անգամ մէկուկէս տարի յետոյ Արցախի բնակչութեանը հոսանքից, գազից զրկելը՝ հայերի նկատմամբ իրենց վերաբերմունքի ապացոյց են:
Մենք սրանք ներկայացնում էինք՝ օրինակ բերելով Բաքուն, Սումգայիթը, Մարաղան: Անցած 20 տարուայ ու այսօրուայ ապացոյցները նոյնն են, ու աւելին՝ այսօր աւելի բարբարոս ձեւով են դրանք դրսեւորւում: Այս փաստէրն օգնում են, որ համոզէնք, որ Միացեալ Նահանգներն Ադրբեջանին որեւէ ռազմական օգնութիւն տալու կարիք չունի, եւ պէտք է աւելի յստակ լինի Արցախին օգնելը, ազատ, անկախ պետութիւն ունենալը, որտեղ հայերը կարող են ապրել եւ իշխել:
—Ինչպե՞ս եք պատկերացնում ԱՄՆ հայ համայնքի դերն այդպիսի ապագայ կերտելու գործում:
-ԱՄՆ հայ համայնքի դէպքում՝ յստակ է, որ մեր հայրենակիցները պէտք է իրենց քաղաքապետէրի, կոնգրէսականների հետ այն խօսակցութիւնը շարունակէն, որ Արցախը մեռած չէ, որ Արցախն ազատութիւն է ուզում, դրա համար արիւն է թափուել: ԱՄՆ-ն պէտք է հասկանայ, թէ ինչ է թուրքը հայի համար, որ հնարաւոր չէ հայը թուրքի տիրապետութեան տակ ապրի, եւ այդպիսի հնարաւորութիւն չպարտադրէն Արցախին: Շատ կարեւոր է, որ այս հասկացութիւնն ամէն անձ փոխանցի իր կառավարական մարմնին, եւ այդ ճնշումը նաեւ փոխանցուի ղեկավարութեան վրայ: Ներկայ պահին Ադրբեջանի լոբբին ամէն օր փորձում է շեշտել, թէ իրենք խաղաղ կապրէն հայերի հետ, Արցախը իրենցն է, բայց հայերին կթոյլատրեն խաղաղ ապրել Ադրբեջանի կազմում: Դա է իրենց նիւթը եւ տարածում են, թէ Արցախում ու Հայաստանում այդ առումով համաձայնութիւններ կան:Մենք որպէս Հայ դատ, որպէս անձնաւորութիւն, որպէս քուէարկող՝ պարտաւոր ենք իրականութիւնը ցոյց տալ: Այստեղ ապրող մարդը չի ուզում դա, դա չի լինի:
Մենք չենք կարող միակ ձայնը լինել այդ մարդկանց համար, բայց մենք եկանք լսելու այդ մարդկանց ձայնը: Հնարաւորութիւն ունեցանք Halo Trust-ի աշխատակիցների հետ դաշտ գնալ, ռումբի պայթեցմանը ականատես եղանք: Այս մարդիկ ամէն օր իրենց կեանքը վտանգելով ականազերծում են տարածքը, որովհետեւ չէն ուզում Ադրբեջանի կազմում լինել: Նրանք ուզում են, որ իրենց հողը խաղաղ լինի, ազատ լինի ամէն տեսակի վտանգներից: Հետ վերադառնալուց յետոյ թէ՛ ԱՄՆ պետութեան հետ պէտք է աշխատենք, թէ՛ Սփիւռքի հետ: Արցախում ապրող մարդիկ որեւէ ձեւով չէն հրաժարւում իրենց հողից, եւ մենք պարտաւոր ենք օգնել նրանց:
-Վերջերս ԱՄՆ Միսսիսիպի նահանգը ճանաչեց Հաեօց ցեղասպանութիւնը: Փաստօրէն, ԱՄՆ բոլոր նահանգները ճանաչել են, դրանից յետոյ որո՞նք են լինելու ԱՄՆ Հայ դատի գրասենեակի աշխատանքի ուղղութիւնները:
-Այստեղ գալու ճանապարհին ստացանք լուրը, որ Միսսիսիպին ընդունեց համապատասխան որոշում. շատ լաւ լուր էր: Հիմա 50 նահանգները ճանաչել են Հաեօց ցեղասպանութիւնը, ԱՄՆ կառավարութիւնն ամենաբարձր մակարդակով ընդունել է, բայց մենք մեր պահանջները բարձրացրել ենք: Նախագահ Բայդենի հետ խօսակցութիւնը հետեւեալն է, որ բաւարար չէ ճանաչելը, պէտք է ճնշում գործադրել Թուրքիայի վրայ, որպէսզի ամէն օր վտանգի տակ չդնի մեր գոյութիւնը:
Մենք մի շարք կոնգրէսականների հետ բանաձեւ ենք մշակել, որը կոչւում է «Հաեօց ցեղասպանութեան ուսուցման մասին»: Այդ բանաձեւով նախատեսւում է 5 տարուայ ընթացքում բիւջեից 10 մլն դոլար յատկացնել, որպէսզի Կոնգրեսի գրադարանից Հաեօց ցեղասպանութեան մասին նիւթեր բաժանուէն դպրոցներին, համալսարաններին եւ այն անձանց, որոնք ցանկանում են ուսումնասիրել Ցեղասպանութիւնը: Բանաձեւը նոր է մշակւում, գրեթէ մի ամիս է, որ ներկայացրել ենք, եւ յուսով ենք, որ մինչեւ տարուայ վերջ այն կ’ընդունուի:
-Թուրքական եւ ադրբեջանական լոբբիի դէմ պայքարն ինչպե՞ս է ընթանում, եւ արդեօ՞ք այդ առումով համագործակցում եք ՀՀ դեսպանութեան հետ:
-Թուրքական եւ ադրբեջանական լոբբիի հետ դժուար է, որովհետեւ շատ են: Նրանք աւելի շատ գումար ունեն, բայց մենք աւելի կազմակերպուած, աւելի ակտիւ ենք: Բայց որպէս ամերիկեան կառոյց՝ իրաւունք չունենք համագործակցել ՀՀ դեսպանի հետ, եւ միշտ այդպէս է եղել: ԱՄՆ-ում ապրող հայերի հետ խորհրդակցում ենք, բայց մենք մեր ծրագիրն ունենք եւ դա ենք առաջ տանում:
-Ի՞նչ տեղ ունի Արցախը Հայ դատի պայքարի մէջ, եւ ի՞նչ հնարաւորութիւն եք տեսնում Արցախի ճանաչման առումով:
-Արցախը Հայ դատի մեր ամենակարեւոր պայքարն է: Քանի որ Ցեղասպանութիւնը չի ընդունուել, արդարութիւն չի եղել Ցեղասպանութեան առումով, նոր վտանգներ են կախուել մեր երկրի գլխին: Սփիւռքում շատ է խօսւում, որ Արցախեան պատերազմը Ցեղասպանութեան շարունակութիւնն է: Էրդողանը յայտարարութիւններ էր անում, որ իրենք իրենց պապերի գործն են աւարտին հասցնում, նաեւ տեսանք, թէ ինչ ձեւով վերաբերուեցին ադրբեջանցի զինուորները մեր բնակչութեան նկատմամբ: 80 տարեկան կնոջ վիզը կտրելը, զինուորի գլուխը խոզի վրայ դնելը, ամէն ձեւով վիրաւորական վերաբերմունքը, վտանգ սպառնալը՝ մենք տեսնում ենք, որ չճանաչման հետեւանք է:
Արցախեան հարցը խճճուած վիճակում է, եւ ակնյայտ է, թէ ինչ պիտի լինի, եթէ մենք Ադրբեջանի տիրապետութեան տակ լինենք: Արցախը Հայաստանի պաշտպանութիւնն է, մեր ազգի պաշտպանութիւնն է, դա է իրականութիւնը: Եթէ Արցախը չլինի, Հայաստանը չի լինելու: Արցախն ամենաբարձր մակարդակի կարեւորութիւն ունի մէզ համար:
Արցախի ճանաչման ուղղութեամբ շատ աշխատանք կայ անելու: Մեր բարձրագոյն նպատակն է, որ Արցախն ազատ, անկախ պետութիւն ճանաչուի, բայց դա նաեւ այստեղի մարդիկ պէտք է ցանկանան: Անցեալում դա էր այստեղի ցանկութիւնը: Վերջիվերջոյ, արցախցին պիտի որոշի, թէ ինչ է ուզում: Բայց որ մենք պայքարում ենք, որ ինքը անկախ պետութիւն լինի, դա միանշանակ է:
Զրուցեց Տաթեւիկ Աղաջանեանը
