Հայ-իրանական յարաբերութիւնները չպէտք է հիմնուած լինեն իրավիճակային լուծումների վրայ։ Այս մասին 24News-ին ասաց ԵՊՀ Իրանագիտութեան ամբիոնի վարիչ Վարդան Ոսկանեանը՝ անդրադառնալով վերջերս Իրան-Ադրբեջան յարաբերութիւնների աննախադէպ սրման հարցին։
Ըստ Ոսկանեանի՝ չպէտք է սպասել, որ Թեհրան-Բաքու յարաբերութիւնները բարդանան եւ նոր զարգացնել Հայաստան-Իրան յարաբերութիւնները․ «Հայ-իրանական յարաբերութիւններն ունեն հազարամեակների պատմութիւն։ Եւ մի կարեւոր առանձայատկութիւն են ձեռք բերել 44-օրեայ պատերազմից յետոյ՝ դա ադրբեջանաթուրքական լկտի նկրտումների ֆոնին հայ-իրանական դաշինք ստեղծելու անհրաժեշտութիւնն է։ Ընդ որում, այդ դաշինքն ունի քաղաքակրթական հիմք։ Այսինքն՝ ըստ էութեան, տարածաշրջանային հինաւուրց ժողովուրդ հայերը եւ իրանցիներն այդ դաշինքի մէջ, առաջին հերթին, պէտք է ապահովեն անվտանգային խնդիրներն այնպիսի բարբարոսական վարչախմբի դէմ, ինչպիսին կայ Բաքւում»։
ԵՊՀ Իրանագիտութեան ամբիոնի վարիչի խօսքերով, մարտահրաւէրներին զուգահեռ ստեղծուել են լուրջ հնարաւորութիւններ Իրանի հետ բազմաբաղադրիչ անվտանգային համագործակցութիւն զարգացնելու համար․ «Դա Հայաստանին հնարաւորութիւն կը տայ ոչ միայն զսպել Բաքուի նկրտումները Հայաստանի եւ Արցախի նկատմամբ, այլեւ յաջորդ փուլերում ճնշել Բաքուի բարբարոսական վարչախումբը։ Որովհետեւ այդ վարչախումբը հարցը դրել է հետեւեալ չակերտաւոր բովանդակութեամբ՝ «նրանք կամ մենք»։ Այսինքն՝ որեւէ փոխզիջում կամ փոխզիջման տեղ չի մնացել այս ամբողջ համատեքստից, որը, կրկնեմ, մեզ համար շատ ձեռնտու, շատ արդիւնաւէտ եւ շատ կարեւոր գործիք կարող է լինել առաջ մղելու ՀՀ շահերը, աւելի ամրապնդելու եղբայրական Իրանի հետ յարաբերութիւնները»։
Ադրբեջանում իսրայէլական ներկայութեան, Բաքու-Թել Աւիւ յարաբերութիւնների հետ կապուած իրանական կողմը վերջին շրջանում էլ աւելի բացայայտ է արտայայտում իր դժգոհութիւնը (օր․՝ Իսրայէլում Ադրբեջանի դեսպանատան բացման հետ կապուած), եւ իրանագէտ Վարդան Ոսկանեանի խօսքերով, անկախ դրանից, պէտք է խորացնել Իրանի հետ յարաբերութիւնները․ «Բոլորի համար պարզ է, որ Իսրայէլը հսկայական ներկայութիւն ունի Ադրբեջան կոչւող արհեստածին կազմաւորման տարածքում։ Եւ այդ ներկայութիւնը չի բխում մեր տարածաշրջանում խաղաղ գոյակցութեան շահերից։
Ըստ էութեան, Ադրբեջանն օգտագործւում է որպէս հակաիրանական պլացդարմ։ Բաքուի վարչախումբն Իսրայէլի հետ համագործակցութեամբ, եւ ոչ միայն Իսրայէլի հետ, գործում է Հայաստանի դէմ։ Հետեւաբար` այդ ներկայութիւնը մեր շահերի տեսանկիւնից մերժելի է։ Ուստի, այստեղ եւս համագործակցութիւն է առկայ»։
Ոսկանեանն ասաց, որ կայ եւս մէկ կարեւոր առանձնայատկութիւն․ «Անկախ իսրայէլական ներկայութիւնից, Ադրբեջան կոչւող արհեստածին կազմաւորումն իր էութեամբ հակաիրական, հակահայկական եւ հակառուսական գոյացութիւն է։ Եւ այս գոյացութեան ինքնութեան հիմքն իսկ հակաիրանական, հակահայկական եւ հակառուսական է»։
«Ուստի չպէտք է պատրանք ունենալ, դիցուք՝ իսրայէլական ներկայութեան հնարաւոր թուլացման պայմաններում Ադրբեջանում կարող է իրավիճակ փոխուել։ Առաջինը՝ գրեթէ անհնար է այդ ներկայութեան կրճատումը, որովհետեւ իսրայէլա-ադրբեջանական յարաբերութիւնները, ինչպէս Բաքուի բռնապետն է բնորոշում, նման են մի այսբերգի, որի միայն վերեւի հատուածն է երեւում։
Եւ երկրորդը՝ եթէ նոյնիսկ մոդելաւորենք իրավիճակը, որ այդ ներկայութիւնը չկայ, միեւնոյն է, Ադրբեջան կոչւող արհեստածին կազմաւորումը շարունակելու է մնալ հակաիրանական, հակառուսական, հակահայկական քաղցկեղային գոյացութիւն»,- եզրափակեց Վարդան Ոսկանեանը։
Յիշեցնենք՝ երէկ Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարութիւնը յայտարարել էր, որ «պերսոնա նոն գրատա» («անցանկալի անձ») է յայտարարել Բաքւում Իրանի դեսպանութեան չորս աշխատակցի։ Ադրբեջանում Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան դեսպան Սէյէդ Աբաս Մուսաւին դարձեալ կանչուել է ԱԳՆ, որտեղ նրան փոխանցուել է Բաքուի դժգոհութիւնը Ադրբեջանի նկատմամբ Իրանի «սադրիչ գործողութիւնների վերաբերեալ»։ Աւելի վաղ, նաեւ Կրօնական կառոյցների հետ աշխատանքի ադրբեջանական պետական կոմիտէի ղեկավար Մուբարիզ Գուրբանլին յայտարարել էր, թէ Թեհրանը Բաքուի վրայ ճնշում է գործադրում «կրօնական գաղափարախօսութեան» միջոցով։
Բացի նշուածը, յարաբերութիւնների խիստ լարուելու վրայ ազդեցութիւն էր ունեցել Ադրբեջանի ԱԳ նախարար Ջէյհուն Բայրամովի այցելութիւնն Իսրայէլ։ Բայրամովի հետ հանդիպումից յետոյ համատեղ ասուլիսի ժամանակ նրա իսրայէլցի պաշտօնակից Էլի Քոէնը յայտարարել էր, որ Իսրայէլը եւ Ադրբեջանն ամրապնդում են համագործակցութիւնը իրանական վտանգը չէզոքացնելու համար։
Սերգէյ Առաքելեան
