ԱՄՆ Հայ դատի յանձնախումբը (ANCA) կոչ է անում ԱՄՆ դատախազին ճանաչել հայ-ամերիկացիներին որպէս զոհեր Քուեարի–Ադրբեջանի կաշառակերութեան սխեմայի շրջանակում
— Զոհի կարգավիճակի ճանաչումը «Յանցագործութիւնների զոհերի իրաւունքների մասին» օրէնքի համաձայն կը պաշտպանի հայ-ամերիկացիների իրաւունքները
ՎԱՇԻՆԳՏՈՆ – ԱՄՆ Հայ դատի յանձնախումբը (ԱՄՆ ՀԴՅ) պաշտօնապէս դիմել է ԱՄՆ հարաւային Տեխասի շրջանային դատախազ Նիկոլաս Ջ. Գանջեյին՝ հայ-ամերիկացիներին ճանաչելու որպէս զոհեր՝ Կոնգրեսական Հենրի Քուեարի (Տեխաս, դէմոկրատ) եւ Ադրբեջանի քրէական դաւադրութեան շրջանակում՝ ըստ «Յանցագործութիւնների զոհերի իրաւունքների մասին» օրէնքի (18 U.S.C. § 3771)։ Այս ճանաչումը կը թոյլատրի հայ-ամերիկեան համայնքի ներկայացուցիչներին, ներառեալ ԱՄՆ ՀԴՅ-ին, ներկայացնել զոհի ազդեցութեան մասին յայտարարութիւններ եւ ապահովել, որ կրած վնասները հաշուի առնուէն դատաւճռի կամ փոխհատուցման որոշումներում։
Սեպտեմբերի 3, 2025 թուակիր նամակում՝ ուղղուած հարաւային Տեխասի շրջանային դատախազին, ԱՄՆ ՀԴՅ-ի գործադիր տնօրէն Արամ Համբարեանը շեշտել է, որ Կոնգրեսական Քուեարին ենթադրելի կոռուպցիան հայ-ամերիկացիներին զրկել է իրենց սահմանադրական իրաւունքից՝ դիմելու կառավարութեանը եւ մասնակցելու ժողովրդավարական գործընթացին՝ առանց օտար միջամտութեան։ Նամակում մանրամասնուած է, որ արդարադատութեան նախարարութեան մեղադրական ակտի համաձայն՝ Քուեարը օտար կազմակերպութիւնների հետ դաւադրութեան մէջ է եղել՝ խոչընդոտելու հայ-ամերիկեան lobbi-ի աշխատանքները Կոնգրեսում՝ դրա դիմաց ստանալով մօտ 600,000 ԱՄՆ դոլարի կաշառք՝ Ադրբեջանի կողմից կեղծ պայմանագրերի միջոցով։ «Կոնգրեսական Քուեարի գործողութիւնները վնաս հասցրին հայ-ամերիկացիներին՝ խաթարելով մեր սահմանադրական իրաւունքը՝ խաղաղօրէն համախմբուելու եւ դիմելու կառավարութեանը բողոքի վերաբերեալ։ Նա գաղտնի համագործակցել է օտար երկրի հետ՝ նուազեցնելու մեր քաղաքացիների լոբբիստական ազդեցութիւնը ԱՄՆ օրէնսդրական գործընթացի վրայ»,– բացատրել է Համբարեանը։
Նամակում ընդգծուած է, որ Քուեարի միջամտութիւնները՝ սկսած Արցախին մարդասիրական օգնութիւն մատակարարելու արգելափակումից մինչեւ այդ տարածաշրջանում ամերիկեան ականազերծման ծրագրերին հակազդելը, ունեցել են հայ համայնքների համար զգալի եւ կործանարար հետեւանքներ։
Մեղադրական ակտում, որը հրապարակուել էր 2024 թուականի մայիսին, ներկայացուած են Ադրբեջանի տասնամեակներով ԱՄՆ քաղաքական գործընթացը կոռումպացնելու ապացոյցներ։ Քուեարը եւ նրա կինը մեղադրւում են օտար կաշառքի գումարները Տեխասում կեղծ ընկերութիւնների միջոցով լուանալու մէջ՝ դրանք քօղարկելով անարդիւնաւետ խորհրդատուական պայմանագրերով։ Դրա դիմաց Քուեարը, օգտուելով իր լիազօրութիւններից՝ Ներկայացուցիչների պալատի յատկացումների կոմիտեում, օրէնսդրութեան մէջ ներառել է Ադրբեջանին շայաւէտ ձեւակերպումներ, ելոյթներով պաշտպանել Բաքուի անունը եւ միջամտել դաշնային գերատեսչութիւններին՝ Ադրբեջանի պաշտօնեաների հրահանգներով։
«Կոնգրեսական Քուեարը ոչ միայն դաւաճանեց իր հարաւային Տեխասի ընտրողների վստահութիւնը՝ օտար գումարներ վերցնելով եւ խոչընդոտելով մեր համայնքի կառավարութեանը դիմելու իրաւունքը, այլեւ զրկեց ամերիկահայերին ողջ երկրի տարածքում իրենց սահմանադրական արդար ներկայացուցչութիւնից»,– նշել է Արամ Համբարեանը։ «ԱՄՆ արտաքին քաղաքականութիւնը շահարկելով Ադրբեջանի authoritarian վարչակարգի օգտին՝ Քուեարը թուլացրեց ամերիկեան աջակցութիւնը հայ քրիստոնեաներին եւ նպաստեց Ադրբեջանի ցեղասպանական էթնիկ զտմանը Արցախում։ Նա պէտք է պատասխանատուութեան ենթարկուի, իսկ Ադրբեջանի ապօրինի ազդեցութեան գործունէութիւնը բացայայտուի եւ լիովին կործանուի»։
Դատավարական գործընթացները դեռ շարունակւում են։ 2025 թուականի օգոստոսին դաշնային դատաւորը մերժեց Քուեարի եւ նրա կնոջ դէմ ներկայացուած 14 մեղադրանքներից երկուսը՝ «Օտար գործակալի մասին» օրէնքի հիման վրայ, սակայն մնացած 12 մեղադրանքները՝ դաւադրութիւն, կաշառակերութիւն, փողերի լուացում եւ ազնիւ ծառայութիւնների խարդախութիւն, ուժի մէջ են։ Դատավարութիւնը կը մեկնարկի 2026 թուականի ապրիլի 6-ին Հիւսթօնում եւ կը տեւի շուրջ հինգ շաբաթ։
Անցած երեք տասնամեակների ընթացքում ԱՄՆ ՀԴՅ-ն անընդհատ զգուշացրել է Ադրբեջանի ջանքերի մասին՝ ազդեցութիւն գնելու Վաշինգտօնում։ Քուեարի կապերը Ադրբեջանի հետ սկսուել էին դեռեւս 2013-ին, երբ նա ընդունել էր Բաքուի կողմից հովանաւորուած ճանապարհորդութիւններ։ Յետագայում այդ կապերը խորացել էին՝ վերածուելով տարիներ շարունակուող կաշառակերութեան սխեմայի։
2024 թուականի մայիսին մեղադրանքի հրապարակումից յետոյ ԱՄՆ ՀԴՅ-ն սկսել է համազգային #ExpelCuellar շարժումը՝ պահանջելով Քուեարի անյապաղ հեռացումը Կոնգրեսից։ Այս նախաձեռնութիւնը շարունակւում է՝ խրախուսելով հայ-ամերիկացիներին ու համախոհներին պահանջել Կոնգրեսի անդամներից քուէարկել Քուեարի վտարման օգտին, նաեւ հետաքննել Ադրբեջանի ապօրինի ազդեցութեան ողջ մեխանիզմը։
ԱՄՆ ՀԴՅ-ն շեշտում է, որ զոհի կարգավիճակի ճանաչման պահանջը չի առանձնանում այս լայնածաւալ պայքարից, այլ դրա կենսական մասն է։ Հայ-ամերիկացիների զոհի ճանաչումը ԱՄՆ արդարադատութեան նախարարութեան կողմից կը հաստատի այն իրական վնասը, որ հասցուել է օտար կաշառակերութեամբ թիրախաւորուած համայնքին։
«Ամերիկահայերին Քուեարի դաւադրութեան զոհեր ճանաչելը ոչ միայն խորհրդանշական է, այլեւ իրական քայլ դէպի արդարութիւն եւ պատասխանատուութիւն»,– եզրափակել է Համբարեանը։ «Սա հզօր հաղորդագրութիւն է․ օտար միջամտութիւնը մեր ժողովրդաւարութեամբ կը մերժուի։ Միայն Ադրբեջանի ապօրինի ազդեցութեան ցանցերը արմատախիլ անելով կը կարողանանք վերականգնել վստահութիւնը ԱՄՆ քաղաքականութեան արդարութեան հանդէպ»։
