Այն, ինչ ես լսեցի, դիւանագիտութիւն չէր, դա յուսահատութիւն էր
ՀՀ նախկին արտգործնախարար Վարդան Օսկանեանը գրում է․ «Ես նոր լսեցի Նիկոլ Փաշինեանի վերջին զրոյցը ադրբեջանցի լրագրողի հետ՝ կապուած Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ խաղաղութեան համաձայնագրի հետ։ Փաշինեանը նաեւ հանդիպում է ունեցել Ադրբեջանի նախագահի հետ Տիրանայում, Ալբանիայ։ Կասկած չունեմ, որ այդ հանդիպումն էլ անցել է նոյն ոգով՝ հնազանդ խնդրատուի դիրքերից՝ զուրկ արժանապատուութիւնից, ազգային հպարտութիւնից եւ անգամ ամենահիմնական դիւանագիտական վճռականութիւնից։
Այն, ինչ ես լսեցի, դիւանագիտութիւն չէր։ Դա յուսահատութիւն էր։ Փաշինեանի խօսքում չկար ոչ հաւասարակշռութիւն, ոչ ինքնապատիւ դիրքորոշում, ոչ էլ սկզբունքայնութիւն։ Չկար ոչ մի յիշատակում՝ Բաքւում պահուող հայ գերիների մասին, ոչ մի ակնարկ՝ Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի ինքնիշխան տարածքների ապօրինի օկուպացիայի մասին, եւ բացարձակապէս ոչ մի պահանջ՝ Արցախի բռնագաղթուած ժողովրդի վերադարձի իրաւունքի վերաբերեալ։
Այս յուսահատ կեցուածքը, անկասկած, ոգեշնչում է Ադրբեջանին։ Այն Ալիեւին դնում է բացարձակ տիրապետութեան դիրքում՝ հնարաւորութիւն տալով թելադրել ցանկացած պայման՝ երբ ուզէնայ, ինչպէս ուզէնայ, քանի որ շատ լաւ գիտի՝ Փաշինեանին շտապ անհրաժեշտ է ստորագրութիւն՝ իր քաղաքական գոյութիւնը փրկելու համար։ Ալիեւը որեւէ ճնշման տակ չէ։ Իրականում, նա ամենան հաւանականութեամբ չի էլ գտնում որեւէ անհրաժեշտութիւն ստորագրելու։ Նա շատ լաւ գիտի, որ այսօր կնքուող ցանկացած համաձայնագիր կնքւում է ոչ թէ Հայաստանի ժողովրդի, այլ Փաշինեանի կառավարութեան հետ։ Եւ նա գիտակցում է, որ Փաշինեանի քաղաքական գոյատեւումը կախուած է այս փաստաթուղթը որպէս ձեռքբերում ներկայացնելուց՝ առաջընթացի պատրանք՝ քօղարկելու համար կործանարար ձախողումների մի ամբողջ շարք։
Իրականում, եթէ այս համաձայնագիրը ստորագրուի, այն ոչ միայն չի փրկի Փաշինեանի քաղաքական ճակատագիրը, այլ ընդհակառակը՝ ամբողջութեամբ կբացայայտի նրա յանձնման մասշտաբները։ Այն կը դառնայ նրա ձախողումների պաշտօնական արձանագրութիւնը՝ քաղաքական մահուան վկայական, որ ներկայացւում է որպէս խաղաղութեան ծրագիր։
Այսպէս կոչուած խաղաղութեան համաձայնագրի բովանդակութիւնը խաղաղութիւն չէ։ Դա ապօրինի պատերազմի արդիւնք է։ Դա էթնիկ զտման, հայրենիքի զաւթման, եւ 5,000 երիտասարդ հայ կեանքի արեան հետեւանք է՝ հանուն ագրեսիայի եւ նուաճման։ Դա ռազմավարական կործանման, դիւանագիտական անդամալոյծութեան եւ մի ղեկավարութեան արդիւնք է, որը հետեւողականօրէն չի կարողացել պաշտպանել հայ ժողովրդի ամենահիմնական իրաւունքներն ու շահերը։
Խաղաղութեան մասին խօսել նման պայմաններում նշանակում է խօսել պարտութեան լեզուով։ Ինչպե՞ս կարող է որեւէ ողջամիտ առաջնորդ այս փաստաթուղթը ներկայացնել որպէս հաշտեցման ուղեգիծ, երբ այն անտեսում է հայ ժողովրդի վէրքերը, բռնագաղթը եւ իրենց նկատմամբ իրականացուած յանցագործութիւնները։ Ինչպե՞ս կարող է որեւէ լեգիտիմ իշխանութիւն ստորագրել ապագան՝ փոխարէնը ստանալով մի փաստաթուղթ, որ ծնուել է հարկադրանքի ներքոյ, ստորագրուել է ճնշման տակ եւ զուրկ է արդարութիւնից։
Հայաստանի ցանկացած ապագայ կառավարութիւն՝ հիմնուած ժողովրդավարական լեգիտիմութեան վրայ եւ առաջնորդուող ազգային շահերով, անկասկած իրաւական եւ բարոյական ամբողջական իրաւունք կ’ունենայ վերանայելու այս փաստաթուղթը։ Պատէրազմի սպառնալիքի ներքոյ, օկուպացիայի ստուերում եւ ամբողջական ժողովրդի իրաւունքների ջնջմամբ կնքուած պայմանագրերը խաղաղութեան պայմանագրեր չէն։ Դրանք հարկադրանքի գործիքներ են։ Դրանք հաշտութիւն չէն բերում՝ այլ միայն օրինականացնում են անարդարութիւնը։
Փաշինեանի յուսահատութիւնը խաղաղարարութիւն չէ։ Դա դաւաճանութիւն է՝ պատմութեան, զոհաբերութեան եւ հայկական պետականութեան գաղափարի նկատմամբ։ Խաղաղութեան համաձայնագիր, որն իսկապէս արժանի է այդ անուանը, պէտք է սկսուի արժանապատուութիւնից, արդարութիւնից եւ հաւասարութիւնից՝ այլ ոչ թէ հնազանդութիւնից»։
