Յարութ Սասունեան
www.TheCaliforniaCourier.com
Հայերը հաճախ գանգատւում են, որ իրենք պառակտուած ազգ են՝ սխալմամբ կարծելով, որ միւս ժողովուրդները շատ աւելի միասնական են։ Այս ընկալումը նմանում է այն ընտանիքներին, որոնք վիճում են փակ դռների ետեւում՝ ենթադրելով, որ իրենց հարեւաններն ապրում են ներդաշնակութեան մէջ։ Սա՝ «խոտն աւելի կանաչ է ցանկապատի միւս կողմում» արտայայտութեան դասական օրինակ է։
Սակայն, ներքին պառակտումներ կան ամենուրեք, այդ թւում՝ Ազրպէյճանում եւ Թուրքիայում։ Ազրպէյճանի բանտերը լի են Ալիեւի վարչակազմի դէմ բողոքող ցուցարարներով եւ այլախոհներով։ Միեւնոյն ժամանակ, Թուրքիայում միլիոնաւոր մարդիկ դուրս էին եկել Ստամբուլի եւ այլ քաղաքների փողոցները՝ զայրացած մեծ ժողովրդականութիւն վայելող Ստամբուլի քաղաքապետ Էքրեմ Իմամօղլուի քաղաքական դրդապատճառներով ձերբակալութիւնից։ Նախագահ Ռեջէպ Թայիփ Էրդողանը հրամայել էր բանտարկել Իմամօղլուին՝ վախենալով, որ նա կարող է լուրջ մրցակից լինել յաջորդ տարուան նախագահական ընտրութիւններում։
Հայերի մօտ հաստատուած սխալ պատկերացումներից մէկն այն է, որ հրեաները լիովին միասնական են։ Իրականում, իսրայելական կուսակցութիւնները խորապէս բեւեռացուած են, իսկ մրցակից հրեա-ամերիկեան կազմակերպութիւնները յաճախ հակադրւում են միմեանց։
Տարիներ առաջ ես արտայայտեցի իմ համոզմունքը հրեական միասնութեան վերաբերեալ մի խմբագրականում՝ գանգատւելով հայերի անմիաբանութիւնից, բայց ինձ ուղղեց «Հրեական Ժառանգութիւն» թերթի հրատարակիչ Հերբ Բրինը։ Նա վիճարկեց, որ հրեական համայնքը լուրջ ներքին հակասութիւններ ունի, այդ թւում՝ ղեկավարների միջեւ դատական հայցեր եւ բռնութեան դէպքեր։ Վառ օրինակ է Իսրայէլի վարչապետ Իցհակ Ռաբինի սպանութիւնը Թել Ավիւում 1995 թուականին, ոչ թէ պաղեստինցու, այլ իսրայէլցի հրեայի կողմէ։
Հրեական անմիաբանութեան ամենածայրահեղ դէպքը, թերեւս, տեղի ունեցաւ 2008 թուականին, երբ Նիւ Եորքում տասնեակ ծայրահեղ ուղղափառ ռաբբիներ հանդիպեցին Իրանի նախագահ Մահմուդ Ահմադինեժադի հետ՝ ընդամէնը մէկ օր յետ այն բանից յետոյ, երբ նա ՄԱԿ-ում դատապարտել էր «սիոնիստ մարդասպաններին»։ Այս ռաբբիները կարծում են, որ Իսրայէլ պետութիւնը պէտք է կործանուի՝ համաձայն Թորայի, որն արգիլում է հրեական պետութեան ստեղծումը մինչեւ Մեսիայի գալուստը։ Նրանք նոյնիսկ աջակցում են Պաղեստինի ինքնիշխանութեանը Սուրբ Երկրի նկատմամբ։
Հանդիպման ընթացքին Իրանի նախագահը սիոնիզմը բնութագրեց որպէս քաղաքական շարժում, որը «ձգտում է հարստութեան եւ իշխանութեան» եւ իր ցանկութիւնը արտայայտեց, որ «Աստուծոյ կամքով այն շուտով կոչնչացուի»։ Խմբի ավագ ռաբբի Մոշէ Բեր Բեքն ասաց Ահմադինեժադին. «Այն, որ մենք պատիւ եւ արտօնութիւն ունենք հանդիպելու նման նշանաւոր մարդու հետ, որը հասկանում է սիոնիզմի եւ հուդայականութեան միջեւ եղած տարբերութիւնը, մեզ համար չափազանց ուրախալի առիթ է»։ Մանհէթընի հիւրանոցում կայացած հանդիպումից յետոյ Ահմադինեժադը լուսանկարվեց ռաբբիների հետ։
Թուրք ամերիկացիները եւս բախւում են լուրջ տարաձայնութիւնների։ Վերջերս մեծ վէճ է բռնկուել Թուրք-Ամերիկեան Ընկերակցութիւնների Համագումարի (ATAA) եւ Թուրքիայի դեսպան Սեդաթ Օնալի միջեւ։ Ամենամեծ թուրք-ամերիկեան կազմակերպութիւնը՝ ATAA-ն, որն ունի աւելի քան 50 մասնաճիւղեր ամբողջ Միացեալ Նահանգներում, անցկացնում է ամենամեայ համաժողով եւ տօնախմբութիւն, որը «միավորում է ATAA անդամներին, թուրք ամերիկացիներին, համայնքային ղեկավարներին եւ մտաւորականներին ամբողջ երկրից, Կանադայից եւ Թուրքիայից», ըստ ATAA-ի կայքի։
Այս տարուայ համաժողովին եւ տօնախմբութեանը, որը տեղի ունեցաւ Վիրջինիա նահանգի Արլինգթոն քաղաքի Westin Crystal հիւրանոցում 2025 թուականի մայիսի 2-3-ը, յաջորդեց մայիսի 4-ի ATAA-ի Գլխաւոր Համագումարը։ Մայիսի 2-ի երեկոյեան ընդունելութիւն տեղի ունեցաւ Կապիտոլիումի գրասենեակի շէնքում, կրթութեան ենթահանձնաժողովի լսումների սենեակում։ Հանդիպումներից մէկի խորագիրն էր «Հայկական սփիւռքի հետ առնչուելը. թուրք-ամերիկացիների առջեւ ծառացած մարտահրաւէրները»․․․ Գլխաւոր խօսնակը ATAA-ի նախկին նախագահ (2011-13 թթ.) եւ ներկայիս հոգաբարձու Էրգուն Կիրլիկովալին էր։ Կիրլիկովալին հայտնի է որպէս ցեղասպանութեան ժխտող։ Տարիներ առաջ, Կալիֆոռնիայի նահանգային ժողովի Հայոց Ցեղասպանութեան հարցերով յանձնաժողովի կողմէ անցկացուած լսումների ժամանակ, նա սարսափելի մի ակնարկութիւն արեց, ասելով, որ «Եփրատ գետի ձկները թքում էին հայկական աչքեր»։
Այս տարի ծագած լուրջ խնդիրը պառակտում առաջացրեց Թուրքիայի դեսպան Սեդաթ Օնալի եւ ATAA-ի միջեւ, երբ այն 2025 թուականի մարտի 19-ին հրապարակային յայտարարեց, որ «խստօրէն դատապարտում եւ բողոքում է Ստամբուլի քաղաքապետարանի ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրուած քաղաքապետ Էքրեմ Իմամօղլուի անարդար կալանքի դէմ։ Այս քաղաքական դրդապատճառներով գործողութիւնը ուղղակի յարձակում է ժողովրդավարութեան, օրէնքի գերակայութեան եւ թուրք ժողովրդի հիմնարար իրաւունքների ու ազատութիւնների վրայ»։
Թուրք դեսպանները սովորաբար մասնակցում են ATAA-ի ամենամեայ համաժողովին եւ հանդէս են գալիս հիմնական ելոյթով։ Սակայն, դեսպան Օնալը, ATAA-ի կողմէ քաղաքապետ Իմամօղլուի ձերբակալութեան վերաբերեալ թուրքական կառավարութեան քննադատութիւնից յետոյ, չեղեալ յայտարարեց իր մասնակցութիւնը համաժողովին։
2025 թուականի ապրիլի 19-ին Իբրահիմ Քուրթուլուսը, որն իրեն համարում է թուրք «համայնքային ակտիվիստ», դեսպան Օնալին ուղղուած նամակում ողջունեց նրա հեռանալը ATAA-ի համաժողովից։ Քուրթուլուսը նաեւ քննադատեց ATAA-ին «հակաթուրքական տրամադրութիւն» ձեւաւորելու եւ խթանելու համար, որը նպաստում է «Թուրքիայի դիրքի ապալեգիտիմացմանը միջազգային ասպարէզում»։
Քուրթուլուսի նամակը «Թուրքական ֆորումի» կայքում տեղադրուելուց մի քանի օր յետոյ, Մուրատ անունով մէկ այլ թուրք ամերիկացի, արտայայտելով իր անհամաձայնութիւնը Քուրթուլուսի հետ, պատասխանեց «Թուրքական ֆորումում». «Ի՜նչ անհեթեթ նամակ։ Դուք շփոթում էք պետութեան եւ երկրի շահերը միանձնեա կառավարման շահերի հետ, մի վարչակարգի, որն այլեւս լիարժէք ժողովրդավարական չէ եւ աւելի ու աւելի է ճնշում իր ժողովրդին։ Դեսպանը պարզապես դարձել է այս միանձնեա կառավարման գործիքը՝ բնականաբար պառակտիչ քաղաքականութիւնը տարածելով օվկիանոսից այն կողմ»։
Ամփոփելով, պէտք է ասել, որ հայերը մենակ չեն ներքին պառակտումների հարցում։ Այնուամենայնիւ, հաշիւի առնելով Հայաստանի առջեւ ծառացած գոյաբանական սպառնալիքները, միասնութիւնը այժմ աւելի կարեւոր է, քան երբեւէ։ Ինչպէս 17-րդ դարում դիպուկ ասել է Մարկօ Անտոնիօ դէ Դոմինիսը. «Էականի մէջ՝ միասնութիւն, անկարեւորի մէջ՝ ազատութիւն»։
