Յարութ Սասունեան
Վերջերս Հայաստանի Հանրապետութիւնը տուաւ անսովոր որոշում մը` վարձակալելով ամերիկեան լոպիական ընկերութիւն` Միացեալ Նահանգներու մէջ իր շահերը յառաջ մղելու համար:
Քանի մը տարի առաջ Հայաստանի կառավարութիւնը Ուաշինկթընի մէջ վարձակալած էր այլ լոպիական ընկերութիւն մը, բայց՝ միայն կարճ ժամանակով: Նման ընկերութիւններու արժէքը գնահատելու եւ ըմբռնելու չգոյութեան պատճառով Հայաստանի ղեկավարները դժկամեցան անհրաժեշտ գումարներ ներդնել նման ընկերութիւն մը վարձակալելու համար:
Նոյնիսկ Միացեալ Նահանգներու մէջ մարդոց մեծ մասը, ներառեալ՝ ամերիկահայերը, դոյզն չափով կ՛ըմբռնեն լոպիական ընկերութիւններուն կարեւոր դերակատարութիւնը՝ քաղաքականութեան մշակման առումով: Մեծահարուստ հայերը սովորաբար կը նախընտրեն իրենց նուիրատուութիւնները կատարել համայնքային հաստատութիւններուն, ինչպէս՝ դպրոցներ, եկեղեցիներ եւ մշակութային կեդրոնները, որոնք յաճախ իրենց անուններով կը կոչուին: Սակայն, եթէ անոնք իրենց նիւթական ներդրումը կատարեն հանրային կապերու ընկերութեան մը, անոնց անունը պիտի չգրուի որեւէ շէնքի պատին` նման ներդրումներու գրաւչութիւնը նուազեցնելով։
Ես լաւապէս գիտեմ լոպիական ընկերութիւններուն արժէքը, քանի որ երկու անգամ կազմակերպած եմ անոնց վարձակալումը հայկական կազմակերպութիւններու համար հակառակ անոր որ երկու համաձայնագիրներն ալ կանխահաս կերպով դադրեցուած են:
Միւս կողմէ՝ Ազրպէյճանի եւ Թուրքիոյ իշխանութիւնները տարիներու ընթացքին տասնեակ միլիոնաւոր տոլարներ ծախսած են բազմաթիւ ամերիկեան լոպիական-հանրային կապերու կարեւոր ընկերութիւններ վարձելու համար: Անսպասելի եւ անհանգստացնող էր յատկապէս այն, երբ թրքական կառավարութիւնը 2017-ին վարձակալեց հայ մը` Նիւ Եորքի 5W հասարակութեան հետ կապերու ընկերութեան նախագահ Ռոն Թորոսեանը` Թուրքիոյ համար հանրային կապեր մշակելու համար:
Վերադառնալով ներկային՝ նշեմ, որ Հայաստանի կառավարութիւնը Միացեալ Նահանգներու իր դեսպանատան միջոցով ամսական դրութեամբ գործող համաձայնագիր կնքած է Միացեալ Նահանգներու մէջ հաստատուած «Մըրքըրի» հանրային ընկերութեան հետ՝ ամսական 50 հազար տոլար արժողութեամբ, 1 ապրիլ 2025-էն մինչեւ 31 մարտ 2026: «Մըրքըրի»-ի պարտականութիւնն է` «տրամադրել ռազմավարական խորհրդատուութիւն, լոպիինկ, հասարակութեան հետ կապեր եւ կառավարական յարաբերութիւններ, ներառեալ՝ Միացեալ Նահանգներու պաշտօնատարներու հետ կապերու հաստատում»:
Հետաքրքրական է, որ ո՛չ Հայաստանի կառավարութիւնը, ո՛չ ալ Ուաշինկթընի մէջ անոր դեսպանատունը կը յայտարարեն այս գործարքին մասին: Ամերիկեան լրատուամիջոցները այս տեղեկութիւնը բացայայտեցին նախորդ ամիս, երբ համաձայնագիրը 8 ապրիլ 2025-ին ներկայացուեցաւ Միացեալ Նահանգներու արդարադատութեան նախարարութեան, ինչպէս կը պահանջէ «Օտարերկրեայ գործակալներու արձանագրութեան օրէնք»-ը:
Անյայտ է, թէ Հայաստան ինչո՛ւ «Մըրքըրի» ընկերութիւնը ընտրած է Ուաշինկթընի հարիւրաւոր այլ ընկերութիւններէն: Հայաստան որեւէ բացատրութիւն չտուաւ այս ընտրութեան մասին։
Ամերիկայի Հայ դատի յանձնախումբի (ANCA) գործադիր տնօրէն Արամ Համբարեան «ԼինքտԻն»-ին վրայ արձագանգած է «Մըրքըրի»-ի վարձակալութեան. «Տասնեակ մեծ լոպիական ընկերութիւններ ունեցող քաղաքին մէջ (Ուաշինկթըն) Փաշինեան ընտրեց այն ընկերութիւնը, որուն դրամատնային հաշիւին մէջ թրքական գումարներ կան, իսկ ձեռքերուն` հայկական արիւն»: Ան նաեւ հարց տուած է. «Արդեօք զուգադիպութի՞ւն է, որ Փաշինեանն ու Էրտողանը վարձած են միեւնոյն լոպիիստը»:
Համբարեան կ՛ակնարկէր «Մըրքըրի»-ի 2018-ին Թուրքիոյ հետ կնքուած համաձայնագիրին, զոր ընկերութիւնը խզեց 2020-ի հոկտեմբերին, երբ ան ենթարկուեցաւ հանրային ուժեղ ճնշման՝ Թուրքիան ներկայացնելուն համար, այն ժամանակամիջոցին, երբ այդ երկիրը ռազմականօրէն կ՛աջակցէր Ազրպէյճանին՝ Արցախ ներխուժման։
Տասնամեակներ շարունակ Ուաշինկթընի մէջ գործող երկու ամերիկահայ կազմակերպութիւնները` Ամերիկայի հայկական համագումարը եւ Հայ դատի յանձնախումբը, հայկական հարցերուն վերաբերող լոպիինկ կատարած են Միացեալ Նահանգներու մէջ։
Բայց եւ այնպէս, նկատի ունենալով Հայաստանի կառավարութեան եւ այս երկու կազմակերպութիւններուն միջեւ համակարգման չգոյութիւնը, «Մըրքըրի»-ի վարձակալութիւնը հաւանաբար պիտի առաջնորդէ նոր հակասութիւններու, ինչ որ պիտի նուազեցնէ լոպիական ընկերութեան արդիւնաւէտութիւնը: Թէեւ Ուաշինկթընի մէջ Հայաստանի դեսպանատունը որոշակի համագործակցութիւն ունի Ամերիկայի հայկական համագումարին հետ, բայց եւ այնպէս, ոչ մէկ կապ ունի Ամերիկայի Հայ դատի յանձնախումբին հետ: Նկատի ունենալով վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի անհանդուրժողականութիւնը՝ իր քաղաքականութեան համաձայն չեղողներուն նկատմամբ, կարելի չէ որեւէ ձեւի համագործակցութիւն դեսպանատան եւ Ամերիկայի Հայ դատի յանձնախումբին միջեւ: Իբրեւ հետեւանք այս իրավիճակին՝ Հայաստանի դեսպանատունը կրնայ «Մըրքըրի»-ին տալ այնպիսի քաղաքական հրահանգներ, որոնք կը հակասեն հայ-ամերիկեան երկու խումբերուն կողմէ ամերիկացի պաշտօնատարներուն ուղղուած պատգամներուն:
Օտար կառավարութիւններուն մեծ մասը սերտ կապեր ունի Միացեալ Նահանգներու իր համայնքին հետ` Ուաշինկթընի մէջ իր ազդեցութիւնը աւելցնելու համար: Ցաւօք, այդպէս չէ Հայաստանի պարագային։
Համաձայնագիրը, զոր ստորագրուած է «Մըրքըրի»-ին կողմէ Ճոն Լոնըրկանի եւ Հայաստանի Հանրապետութեան դեսպան Լիլիթ Մակունցի միջեւ 1 ապրիլ 2025-ին, կը ճշդէ շարք մը ծառայութիւններ, զորս «Մըրքըրի»-ին համաձայնած է մատուցել Հայաստանի Հանրապետութեան.
«- Պաշտպանել յաճախորդին (Հայաստանի) շահերը Քոնկրեսին եւ վարչակազմին մէջ,
«- Ընդգծել (Հայաստանի) աշխարհաքաղաքական եւ ռազմավարական նշանակութիւնն ու դերը՝ իբրեւ Հարաւային Կովկասի մէջ Միացեալ Նահանգներու տարածաշրջանային եւ համաշխարհային շահերու կարեւոր գործընկեր,
«- Զարգացնել Հայաստան-Միացեալ Նահանգներ տնտեսական, առեւտրական, ներդրումային եւ արհեստագիտական համագործակցութիւնը,
«- Յաճախորդը (Հայաստան) ներկայացնել իբրեւ հեղինակաւոր եւ վստահելի ապաւէն վարչական պաշտօնեաներու համար` համապատասխան հարցերը վերլուծելու եւ քննարկելու ընթացքին,
«- Ներգրաւել մտաւորականութիւնը` յաճախորդը հետաքրքրող հարցերու քննարկման,
«- Յաճախորդին տրամադրել ռազմավարական հաղորդակցութեան եւ լրատուամիջոցներու հետ կապերու ծառայութիւններ»:
Զգուշացում. հասարակութեան հետ կապերու եւ լոպիական ընկերութիւնները սովորաբար բարձր սակերով համաձայնագիրներ կը կնքեն իրենց յաճախորդներուն շռայլ խոստումներ տալէ ետք: Սակայն, առանց Հայաստանի Հանրապետութեան դեսպանատան կողմէ «Մըրքըրի»-ին ամէնօրեայ գործունէութեան նկատմամբ խիստ վերահսկողութեան, Հայաստան արկածախնդրութեան կը դիմէ՝ վատնելու ամսական 50 հազար տոլար արժող իր նիւթականը: Իրենց յաճախորդները տպաւորելու միտումով այս ընկերութիւնները կ՛արտադրեն թոներով փաստաթուղթեր` ցոյց տալու համար, որ իրենք մնայուն կապի մէջ են տարբեր պաշտօնատարներու հետ: Նման թակարդէ խուսափելու համար Հայաստանի դեսպանատունը պէտք է «Մըրքըրի»-էն պահանջէ յստակ եւ արգասաբեր արդիւնքներ, եւ ոչ թէ՝ միայն հանդիպումներու եւ հեռաձայնային զրոյցներու վերաբերող զեկուցումներ։
